Hakkı Gökhan ELÜSTÜN
Uzman
Yeşil Büyüme Politikaları Birimi
gokhan.elustun@izka.org.tr

En genel anlamıyla enerji verimliliği, aynı fonksiyonu çeşitli yöntem ve uygulamalar aracılığıyla daha düşük enerji tüketimi ile gerçekleştirmek, sarf edilen her birim enerjinin daha fazla hizmet ve ürüne dönüşmesi olarak tanımlanabilir.  Enerji verimliliği, enerji kayıplarının önlenmesi, atıkların geri kazanımı ve değerlendirilmesi, ileri teknolojik proseslerin kullanılmasıyla enerji talebinin azaltılması, enerji geri kazanım sistemleri ve daha verimli enerji kaynaklarının kullanılması gibi etkinliği artırıcı önlemlerin bütünü olarak da değerlendirilebilir. ^[1]  Bu yönüyle, hayatın her alanına uygulanabilen, yaşam standardı ve hizmet kalitesini arttıran bir kavramdır.  

Sanayileşme, hayat standartlarının yükselmesi ve nüfus artışı gibi sebeplerden dolayı dünyada olduğu gibi Türkiye’de de enerji tüketimi artmaktadır. Türkiye’nin 1974-2019 arasındaki elektrik enerjisi tüketimi
Tablo 1’de verilmiş olup yıllara göre enerji tüketiminin artan bir seyir izlediği görülmektedir. Tüketimdeki artışın bu eğilime uygun şekilde devam edeceği düşünüldüğünde, enerji verimliliğinin önemi daha da artmaktadır.

Tablo 1. Türkiye Kurulu Güç ve Üretiminin Yıllar İtibariyle Gelişimi

Sanayi Sektöründe Enerji Verimliliği

Gayrisafi yurtiçi hasılada % 26’lık paya sahip olan sanayi sektörü, sürekli büyüme eğilimini devam ettirerek birçok ülkede olduğu gibi ülkemizde de büyümenin lokomotif sektörü olmuştur. 2018 yılı nihai enerji tüketiminin %33’ünün ve net elektrik tüketiminin %46’sının sanayi sektöründe gerçekleşmesi, Türkiye ekonomisinin gelişmiş ülkelere kıyasla “enerji yoğun” ekonomilerden biri olduğunu göstermektedir.

2018 yılında imalat sanayiinde tüketilen enerjinin % 51’i metal, çimento, cam ve seramik gibi enerji yoğunluğu yüksek sektörlerde tüketilmiştir.^[2]  Bu sektörlerde enerji maliyetleri toplam üretim maliyetleri içerisinde önemli bir paya sahiptir. Sektörler bazında kullanılan enerjinin toplam üretim girdileri içindeki payı Tablo 2’deki sunulmuştur. Enerji maliyetleri için baz alınan değer, kullanılan enerjinin piyasa fiyatlarına ve sektörlerin kendine özgü girdi faktörlerindeki maliyetlerde zamana bağlı olarak yaşanan değişimlere açık olmakla birlikte, fikir vermesi açısından Tablo 2’deki oranlar esas alınabilir. Bu sektörler enerji tüketiminde büyük paya sahip olup enerji verimliliği potansiyelleri de yüksektir. ^[3]   

Tablo 2. Üretim Maliyeti içinde Enerji Maliyetleri

Enerji verimliliği, artan enerji maliyetlerinin asgari düzeye indirilmesi hususunda en uygun ve etkin yolların başında yer almaktadır. Kurum ve kuruluşların, enerji verimliliğini artırma amacıyla yapacakları yatırımlar finansal ve çevre yönetimi konularında büyük kazanımlar elde etmelerini sağlayacaktır.

Enerji verimli ekipman ve sistem kullanımı, yalıtım, rehabilitasyon ve proses düzenleme gibi yollarla gereksiz enerji kullanımının, atık enerjinin, enerji kayıp ve kaçaklarının önlenmesi veya en aza indirilmesi ile birlikte atık enerjinin geri kazanılması, kojenerasyon sistemleri başta olmak üzere birçok alanda verimlilik artırıcı uygulamaların hayata geçirilmesi mümkündür. Aşağıdaki tabloda, bu uygulamalara ilişkin örneklere yer verilmiştir.

Tablo 3. Örnek Verimlilik Artırıcı Uygulamalar

Yukarıda sunulan örnek uygulamaların yanında sanayi tesislerinde izleme ve etkin enerji yönetimi ile kazanılabilecek büyük bir enerji verimliliği potansiyeli bulunmaktadır. Bu potansiyeli kazanmak üzere mevzuat ve stratejiler kapsamında başlamış birçok çalışma ve destekleyici yapı vardır. Enerji verimliliğinin teşvik edilmesine yönelik Verimlilik Artırıcı Projeler (VAP) gibi çeşitli destek mekanizmaları Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (ETKB) tarafından uygulanmaya başlamıştır.

Yıllık asgari 500 TEP enerji tüketimi olan, ticaret veya sanayi odalarına kayıtlı olarak her türlü mal üretimi yapan işletmelerde gerçekleştirilecek, mevcut durumuna göre en az % 20 oranında enerji tasarrufu sağlayacak şekilde tasarlanan ve basit geri ödeme süresi 5 yıl ve daha az olan, bedeli 5 milyon TL’yi aşmayan enerji verimliliği projeleri % 30’a varan oranda (en fazla 1,5 milyon TL tutarında) desteklenmektedir.^[4] 

2009-2019 yılları arasında endüstriyel işletmelerin sadece Verimlilik Artırıcı Proje (VAP) kapsamında yaptıkları yatırım miktarı 96,3 milyon TL olup bu tutarın 23,12 milyon TL’si ETKB tarafından karşılanmış ve bu süreçte 61.300 TEP/yıl enerji tasarruf edilmiş ve 598 milyon metreküp doğal gaz ithalatının da önüne geçilmiştir. ^[5] VAP desteklerinden yararlanan projelerin yüzde 80’i elektrik, yüzde 20’si ısı projesidir. Elektrik projelerinin yüzde 30’u verimli motor ve aydınlatma, ısı projelerinin ise yüzde 50’si atık ısı geri kazanımı alanındadır. Uygulaması tamamlanan 210 proje için ortalama uygulama süresi yaklaşık bir yıldır.

Bakanlığın bu değerlendirmesi, enerji verimliliğinin ne kadar etkili bir politika ve destek alanı olduğunu göstermektedir. Sağlanmış olan 1 birim verimlilik desteğine karşılık 3,5 birim tasarruf elde edilmiştir.

Sonuç olarak, enerji ihtiyacının yerli ve milli kaynaklardan karşılanması, birincil kaynaklar bakımından dışa bağımlılığın azaltılabilmesi için yenilenebilir kaynaklar ile enerji üretimini artırmak kadar enerjiyi verimli kullanabilmek de önem taşımaktadır. Etkin ve bilimsel usullere dayanan enerji verimliliği ve tasarruf uygulamalarının kurum ve kuruluşlara sağlayacağı ekonomik faydanın toplamda ülke ekonomisine etkisinin büyük olacağı da aşikârdır.

Kaynakça:

1. 2017-2023 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı
2. Türkiye Makine Mühendisleri Odası “Türkiye’nin Enerji Görünümü 2020 Raporu”
3. Türk Sınai ve Kalkınma Bankası Enerji Verimliliği Platformu
4. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
5. On Yılda Verimlik Arttırıcı Projeler 2020, ETKB, Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı, Proje Destekleri Daire Başkanlığı.