İpek KOCAOĞLU
Uzman
Yenilik ve Girişimcilik Politikaları Birimi
ipek.kocaoglu@izka.org.tr

Sanayi Devriminden bu yana teknoloji, ekonomik dönüşüm ve büyümenin başrol oyuncusu durumuna gelmiştir. Teknoloji sayesinde ekonomiler daha az kaynakla daha fazla değer yaratabilir. Böylece sağlanan verimlilik artışı, ulusal ve bölgesel kalkınmanın itici gücü olur.

Teknolojinin ekonomi üzerinde yapıcı etkileri olduğu kadar “yıkıcı” etkileri de gözlenir. Buradaki yıkıcı etkiden kasıt, mevcut teknoloji ve süreçlerde yaşanan yıkımdır. Teknoloji ilerledikçe eski iş yapma şekilleri ortadan kalkmakta, yenilikçi şirketler ile dinamik startupların yaygınlaştığı görülmektedir. 

Schumpeter’in ekonomi literatürüne kazandırdığı “yaratıcı yıkım” teorisine göre ekonomideki en büyük ilerlemeler, yaratıcı bir yıkım sürecinden geçer. Yaratıcı yıkım doğası gereği öngörülmesi zor, iş modellerinin temellerini sarsan, firmaların varoluşlarını belirleyen rekabetçi bir süreçtir. Bu süreci tetikleyen, girişimcilerin yarattığı teknolojik yeniliklerdir. Bu noktada yenilik ve girişimcilik alanında “yıkıcı teknolojiler” kavramı yaygın olarak kullanılmaktadır. İlk kez 1995 yılında Harvard’lı Prof. Clayton Christensen tarafından “Disruptive Technologies: Catching the Wave” adlı makalesinde ortaya atılan “yıkıcı teknolojiler”, piyasaya hakim durumdaki ürün ve hizmetleri yıkan, yok eden, onların yerini alan yenilikçi ürün veya hizmetler olarak tanımlanmıştır.

Yakın gelecekte küresel ekonomide, iş dünyasında ve yaşantılarımızda kökten dönüşüm yaratması beklenen yıkıcı teknolojiler dört temel ortak özelliğiyle diğer teknolojik gelişmelerden ayrışmaktadır:

1. Çığır Açan Değişimler Sağlarlar Yıkıcı teknolojiler alternatiflerine göre fiyat / performans açısından hızlı bir değişim oranı gösterir.  Örneğin, gen dizilimi teknolojisi yeni bir tıp çağını vadetmektedir. Yakın gelecekte “gen mikroçipleri” tıbbi tanı yöntemi olarak kullanılmaya başladığında başta kanser, diyabet, kalp hastalıkları olmak üzere, birçok hastalığa yatkınlık erken dönemde saptanabilecektir.
2. Etki Alanları Geniştir. Bir teknolojininekonomik anlamda yıkıcı olabilmesi için bir teknolojinin etkisi geniş kitlelere ulaşmalı, geniş bir yelpazedeki ürün ve hizmetleri etkilemesi gerekir. Örneğin, mobil internet dünyadaki milyarlarca insanın hayatını etkilemiştir. Nesnelerin İnterneti dünyanın her yerinde kullanılan cihazlarla sağlıktan güvenliğe milyarlarca insanı etkilemektedir.
3. Yüksek Ekonomik Değer Yaratırlar. Yıkıcı teknolojiler, verimliliği yüksek seviyede arttıran, ekonomik riskleri minimize eden yeni ekonomik ve sosyal modeller sunması ve GSYİH’ya katkı yapması gerekmektedir. Örneğin, robotik alanındaki gelişmeler, dünyada işgücü maliyetlerini düşürmektedir. Bulut teknolojisi küresel BIT harcamalarını düşürerek verimliliği artırmakta, aynı zamanda milyonlarca tüketiciye ve işletmeye yeni online ürünler ve hizmetler sunmaktadır.
4. Statükoyu değiştirirler. Ekonomik anlamda yıkıcı diyebilmek için bir teknolojinin insanların yaşam ve çalışma biçimlerini değiştirmesi, ulusların karşılaştırmalı üstünlüklerini değiştirmesi beklenir. Örneğin, ileri genetik araştırmalar doktorların kanser teşhis ve tedavi yöntemlerini değiştirme, yaşam süresini uzatma potansiyeline sahiptir. Benzer şekilde ileri petrol ve doğalgaz arama ve kazanım yöntemleri hakim enerji piyasası ve bölgelerini yerinden oynatabilir.

Bu yazıda, McKinsey Global Institute Raporuna göre, yakın gelecekte küresel ekonomide, iş dünyasında ve yaşantılarımızda kökten dönüşüm yaratması beklenen yıkıcı teknolojilere hızlı bir bakış atılacaktır. Bahsi geçen raporda 2025 yılına kadar ekonomik etkiler bakımından en yıkıcı 12 teknoloji öngörüsü ortaya konmaktadır. Söz konusu 12 teknolojinin hayata geçmesi durumunda, yılda 14 ila 33 trilyon dolar arasında bir ekonomik etki yaratacağı tahmin edilmektedir.

EKONOMİK ETKİLERİYLE ÖNE ÇIKAN YIKICI TEKNOLOJİLER

1. Mobil İnternet:

Kısa zaman zarfında internet erişimine sahip mobil cihazlar, lüks ürünler olmaktan çıkarak tablet ve akıllı telefonlar gibi herkesin kullandığı standart iletişim araçları haline gelmiştir. Her zaman ve her yerde internete erişim ve mobil uygulamalar, insanların dünya ile etkileşimlerini yeni şekillerde yapmalarına olanak sağlayarak farklı bir günlük hayatı mümkün kılmaktadır. Hızla gelişen mobil internet teknolojileri çok çeşitli uygulama, arayüz ve donanım için platform görevi üstlenmektedir. Özel sektör ve kamuya yönelik uygulamaları ile işgücü verimliliğinin artırılmasına ve çok sayıda hizmetin daha etkin şekilde sunulmasına imkan sağlamaktadır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde geniş kitlelerin internete ve bilgiye bağlanması inanılmaz bir hızda gerçekleşmektedir.

2. Bilişsel Otomasyon:

Yapay zeka, makine öğrenmesi ve doğal kullanıcı arayüzleri (örneğin, ses ve yüz tanıma) daha önce makinalar tarafından yapılması imkansız olarak değerlendirilen çok sayıda işin otomasyonunu mümkün kılmaktadır. Komutları algılayan ve çıkarımlar yapabilen yazılımlar sayesinde giderek daha fazla bilişsel görevin makinalarca yerine getirilmesi, bazı işlerin tam otomasyonuna olanak sağlayacaktır.

3. Nesnelerin İnterneti

Nesnelerin interneti – makinalar ve diğer fiziksel nesnelerin gömülü sensör ve sürücüler ile internete bağlanması- çok hızlı şekilde yaygınlaşmakta, fabrikalarda ürün akışının izlenmesinden, tarlalarda mahsullerin neminin ölçülmesine, şehir suyu şebekesinin debisinin takibine kadar geniş uygulama alanları sunmaktadır. Nesnelerin interneti firmalara ve kamu kurumlarına varlık yönetimi, performans optimizasyonu gibi yeni iş modelleri yaratmasının yanısıra uzaktan izleme sayesinde  kronik hastaların iyileştirilmesi ve sağlık hizmeti maliyetlerinin azaltılmasında ciddi potansiyele sahiptir.

4. Bulut Teknolojileri

Bulut teknolojileri ile her türlü bilgisayar uygulaması veya hizmeti ağ veya internet üzerinden işlemci ve donanım gereksinimi olmadan sağlanabilmektedir. Bulut teknolojileri, video, veri depolama gibi büyüme patlaması sergileyen internet hizmetlerini kolaylaştırmaktadır. Arka planda bulutun sağladığı işlem gücü sayesinde sesli yol tarifi uygulamaları gibi hizmetler sunulabilmektedir.

5. Robotbilim

Gelişmiş robotlar, yapay zeka, görüntüleme, makinalar arası iletişim ve kontrol sistemleri sayesinde artan duyu, el becerisi ve zekaları ile insanlarla yan yana çalışabilecek düzeyde uyumlu ve söz dinler hale gelmektedir. Bu özellikleri ile robotlar, imalat, hizmet, onarım vb. işlerde insanların yerini almaya aday konuma evrilmektedir.

6. Yeni Nesil Genom Bilimi

Gen dizilimi ve değiştirilmesi teknikleri ile büyük veri analizi bileşiminden doğan yeni nesil genom bilimi sayesinde genetik varyasyonların neden olduğu nadir hastalıkların tanı ve tedavisinde çığır açıcı çözümler ortaya konmaktadır.

7. Enerji Depolama

Elektrik enerjisinin depolanması konusundaki ilerlemeler elektrik ile çalışan sistemlerin hareketliliğini artırmaktadır. Lityum-iyon pilleri ve yakıt hücreleri elektrikli ve hibrit taşıtların ve mobil iletişim cihazlarının enerjik kaynağı olarak kullanılmaktadır. Bu alandaki ilerlemeler, hem gelişmekte olan dünyanın elektrik enerjisine erişimine, hem de yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşmasında belirleyici role sahiptir.

8. 3-Boyutlu Yazıcılar

Daha önce endüstriyel tasarım ve prototip süreçleri ve çok sınırlı imalat uygulamalarına sıkışmış teknoloji, baskı hassasiyeti, malzeme çeşitliliği ve maliyet iyileştirmeleri sayesinde tüketici ve hatta imalatçıların kullanımına uygun hale gelmiştir. Talep bazlı üretim imkanı sunarak, ara-mal stoklama maliyetlerini ve fireyi azaltarak tedarik zincirini kısaltmaktadır. 3-Boyutlu baskı klasik yöntemlerle üretilmesi çok zor veya mümkün olmayan kök hücre veya organ üretimine imkan sağlamaktadır.

9. Gelişmiş Malzemeler

Son yıllarda malzeme bilimcileri öz şeklini alan, kendini temizleyen veya iyileştiren nano-malzemeler üretmiştir. Nano-malzemeler sıradışı hafiflik, iletkenlik ve dayanım gibi özellikleriyle yeni tedavi, kaplama ve kompozit uygulamalarında öne çıkmaktadır.

10. Otonom (Sürücüsüz) Araçlar

Makine görüşü, yapay zeka ve sensör teknolojileri ve kontrol teknolojilerinin bileşimi sayesinde sürücüsüz araçların performansı bu teknolojiler ile paralel gelişmektedir. Otonom teknolojiler kaza önleyici, emisyon azaltıcı faydalarının yanısıra sürücülerin yerini alarak taşımacılık sektörünü yeniden şekillendirebilir. Otonom dronelar da mevcut normların dışında kullanım alanlarına açıktır.

11. Yenilenebilir Enerji

Yenilenebilir enerji kaynakları güneş enerjisi, rüzgâr enerjisi, dalga enerjisi, jeotermal enerji, hidrolik enerjisi, biyokütle enerjisi olarak sıralanabilir. Rüzgar ve güneş enerjisinden elektrik üretimine yönelik yatırımlar gelişmiş ülkelerde halihazırda ciddi boyutlara ulaşmaktadır.  

12. İleri Petrol ve Gaz Arama teknolojileri

Varlığı bilinen ancak ekonomik olarak erişilemeyen Kaya şistleri bünyesindeki yakıt rezervlerine yatay sondaj ve hidrolik kırma yöntemleri ile erişmek mümkün olmaktadır. Bu teknoloji imalat ve petrokimya sanayi için bol miktarda yeni enerji kaynağı sunmaktadır.

Sonuç olarak, raporda ele alınanlarla sınırlı kalmaksızın teknolojilerin faydaları yanında yıkıcı etkileri için de hazırlıklı olmak gerekmektedir. Yeni teknolojiler sadece eski teknolojileri değil, eski teknolojiye dayalı iş modellerini de yıkıma uğratır. Gerek özel sektör gerekse kamu kurumları bu değişimlerin üstesinden gelmek için iş modellerinde inovasyona gitmeli; stratejik planlarını gelişen teknolojilere göre güncellemelidir.

Bireylerin ve toplumların yeni teknolojilerden faydalanabilmesi için devletlerin de bunlara uyum sağlaması nitelikli insan gücüne, yenilik odaklı fikirlere yatırım yapması ve hatta olası riskleri üstlenmesi elzemdir. Bu noktada devletler, politika yapıcı ve karar verici aktörler olarak yıkıcı teknolojilerin ekosistem içindeki tüm paydaşlar için fırsata dönüştürecek tedbirleri almalıdır. Zira bu teknolojiler ekonomik büyüme için müthiş bir potansiyel sunmakta ve hatta ulusların karşılaştırmalı üstünlüklerini bile değiştirmektedir. Örneğin, enerji teknolojileri genel ekonomik büyümeyi güçlendirirken, robotik veya 3 boyutlu yazıcılar imalat sektöründe verimlilik artışı sağlayacaktır. Öte yandan yıkıcı teknolojilerin çoğu idari ve yasal zorluklar da getirecektir. Örneğin, otonom araçlar gibi teknolojilerin kullanılmasında düzenleyici kurallar getirilmesi, yeni nesil gen teknolojileri ve Nesnelerin İnterneti gibi konularda ise kötüye kullanımların önlenmesi için kontrol mekanizmaları geliştirilmesi gerekmektedir.

Kaynakça:

• Disruptive technologies: Advances that will transform life, business, and the global economy, McKinsey Global Institute, Mayıs 2013

• What is Disruptive Innovation? Harvard Business Review, Aralık 2015