Gökçe AYDOĞDU
Uzman
Mavi Büyüme Politikaları Birimi
gokce.kalyoncu@izka.org.tr

Yaratıcı turizm turistlerin ziyarette bulundukları yerlerde kurs, atölye çalışmaları gibi deneyimlerde aktif katılım yoluyla yer aldığı ve yaratıcı potansiyellerini geliştirdikleri turizm türüdür. Turizm sektörünün istikrarlı büyüme eğilimi, eğitim seviyesindeki yükselme ve buna bağlı olarak kültürel sermaye birikimindeki artış kültürlerarası temas ve iletişimi artırmakla birlikte turist beklentilerini de değiştirmektedir (Richard, 2012). Günümüzde destinasyonlarda kültürel miras değerlerini görmek ve bu alanları ziyaret etmek seyahatin tek motivasyonu olmamaktadır. Ziyaret edilen yerlerde etkinliklere katılım, yöreye has yaşam biçimini deneyimlemek ve yerel halk ile etkileşime geçmek önem kazanmakta, turist profili değişmekte ve yaratıcı turist olarak nitelendirilebilecek turist tipi ortaya çıkmaktadır. Değişen turist beklentilerine ek olarak turizm hareketliliğinin de sektörde yaşanan dönüşümde etkisi bulunmaktadır. Dünyada 1960’larda hız kazanan kitle turizmi, ülkemizde 1980’li yıllarda uygulanan turizm stratejileri ile büyük bir ivme yakalamıştır. Ancak kitle turizmi hareketliliğinin yarattığı baskı bugün popüler destinasyonlardan protestoların yükselmesine neden olmaktadır. Yaşanan yoğunluğun çevre üzerinde yarattığı baskı, hareketliliğin altyapı ve üstyapıya etkisi nedeniyle yerel halkın günlük yaşamında karşılaştığı zorluklar, sürdürülebilirlik ve yaşam kalitesine önem veren turist profili gibi faktörler birleştiğinde sektörde sürdürülebilirlik arayışları gündeme gelmiştir.

Turizmde alternatif model arayışlarının etkisi ile turizmin yaratıcı ekonominin ürettiği değerlerden daha fazla faydalanmasına yönelik imkânlara yönelinmiş ve yaratıcı mekânlar ile yaratıcı aktiviteler (festival benzeri farklı gösteri ve etkinlikler) yaratıcı turizmin bir parçası olmaya başlamıştır.  Yaratıcı endüstrilerin büyüyen ekonomilerin motoru haline gelmesi ile ziyaretçilerin bulundukları mekânda etkileşim ve mekânın parçası olma beklentisi birleştiğinde mevcut somut olan ve olmayan varlıklara değer katma çabası ve bu sayede bölgelerin rekabet avantajı sağlamasına yönelik girişimler önem kazanmıştır. Yaratıcı turizm hem büyük şehirler hem de daha küçük ölçekli bölgeler için fırsatlar barındırmaktadır.  Bu fırsatları ekonomik değer yaratacak turizm ürünlerine dönüştürmek için bölgede turizm konusunda çalışan aktörlerin konuya yaratıcı bakış açısıyla yaklaşması oldukça önemlidir. Hollanda’nın s-Hertogenbosch kenti kent tanıtımında yenilikçi yaklaşımın güzel bir örneğini sunmaktadır. Ünlü ortaçağ ressamı Hieronymus Bosch’un doğum yeri olan kentte 2016 yılında ressamın 500. doğum gününü kutlamaya yönelik etkinlikler kenti uluslararası alanda sanat turizmi destinasyonuna dönüştürmüştür. Kent daha önce bu özelliğini göz ardı ederek turizmde tarihi kent merkezine odaklanmakta iken etkinliğin yarattığı etki ile ortaçağ sanatı üzerine bir bilgi merkezine dönüşmüştür (Richard, 2020). Tarih boyunca önemli bir liman kenti olması, İzmir’in hem ticaret hem de sanat hayatı bakımdan hareketli bir kent olmasında etkendir. Bu hareketlilik ile özellikle 19. yüzyılda İzmir’e gelen ressam sayısında büyük bir artış yaşanmıştır. Sadece resim değil sanatın farklı kollarında çalışan sanatçılar için de İzmir bir çekim merkezi olmuştur (Daşçı, 2011). İzmir’de doğmuş ya da yaşamının bir bölümünü İzmir’de geçirmiş bu sanatçıların ve eserlerinin tanıtımına yönelik etkinliklerin İzmir’i sanat turizmi destinasyonu haline getirme potansiyeli mevcuttur.

Yaratıcı endüstriler sadece görsel sanatlarda değil yapay zeka uygulamaları, sanal ve artırılmış gerçeklik uygulamaları, blockzincir teknolojileri gibi dijital teknolojiler alanında da yeni ürün ve pazar geliştirme fırsatı sunmaktadır. Yaratıcı endüstriler tarafından gerçekleştirilen uygulama alanlarının başında oldukça dinamik bir sektör olan video/bilgisayar oyunları gelmektedir (İZKA, 2021). Oyun sektöründeki rekabetin bölgede yüksek olmaması, kentte bu sektörde gelişen startupların küresel ölçekte iş yapma potansiyellerinin artışı gibi özellikleri ile İzmir bu alanda büyük potansiyele sahiptir. İlimizin bu potansiyelini turizmde oyunlaştırma stratejisi ile birleştirerek yeni teknolojik trendlerin turistlerin dikkatini çekecek pazarlama stratejileri olarak kullanılması mümkündür. Konuma dayalı artırılmış gerçeklik uygulamaları, kentsel ve kırsal alanlara yapılan oyunlaştırılmış turistik turlar, tema parklarda oynanan oyunlar, sanal kültürel miras seyahatleri, oyunlaştırılmış restoran ve uçuş deneyimi turizm alanında kullanılan uygulamalardan bazılarıdır (Correa ve Kitano, 2015). Almanya’nın 2006 yılında UNESCO Dünya Miras Listesinde alınan Regensburg kenti turizm ve tanıtım alanında hayata geçirilen mobil uygulamaların başarılı bir örneğini sunmaktadır. Turistlerin bölgenin tarihi ile ilgili aktif öğrenimini sağlamak için geliştirilen “REXplorar” uygulaması, sanal bir oyun içinde uygulamanın figürü olan “Rex” ile şehri gezme, manzaraları görüp fotoğraflama ve bilgilendirmeler ile görünenin arkasındaki tarihi de keşfetme imkânı sunmaktadır (Xu, Buhalis, vd., 2017).

Yaratıcı turizmi geliştirmek için yaratıcı endüstrilerin gelişebileceği ortamları oluşturmak ve yaratıcı ürünlerin ve hizmetlerin hayata geçirilebilmesinde işbirliği içinde çalışma ve değer yaratma motivasyonu büyük önem taşımaktadır (Emekli, 2018). Yaratıcı endüstrilerde olduğu gibi yaratıcı turizmin gelişimi için; yaratıcı bireyler ile zenginleşen özel sektör, bireyler ve özel sektör arasında işbirliğine imkan veren politikalar geliştiren ve kapsayıcı bir ekosistem kurmayı hedefleyen kamu sektörü ile bu ilişki ağında toplumun ihtiyaçlarını bireye aktaran ve bireylerin daha sistematik düşünmesini destekleyen üniversiteler/eğitim kurumları önemli yapılardır (İZKA, 2021). Özellikle küçük ölçekli işletmelerin yer aldığı turizm bölgelerinin yaratıcı turizm bağlamında kalkınmalarında “yaşam tarzı girişimcileri” etkili aktörlerdir. Turizm girişimcilerinin bir alt kolu sayılan yaşam tarzı girişimcileri diğer sektörlerdeki girişimcilerden farklı olarak değerlerini ve isteklerini ekonomik hedefleriyle dengelemektedir (Aslan, 2019). Ancak bu girişimciler için finansal destek ihtiyacı, talebi yönlendirecek ağlara erişim, işletme bilgisi eksikliği gibi sorunlar sınırlayıcı olmaktadır. Özel sektör, kamu ve eğitim kurumlarının yaratıcı turizmin geliştirilmesi yönünde ortak vizyona sahip olması ile girişimcilerin karşılaştığı sorunlar aşılıp yatırım için uygun ortam sağlanırken turizmin gelişiminden kentsel yenilenmeye kadar pek çok alanda yaratıcı dönüşüm mümkün kılınacaktır. İtalya’nın Sicilya bölgesinde oluşturulan “The Farm Cultural Park” projesinde dönüşüm asıl meslekleri noter ve avukatlık olan iki girişimcinin çabası ile başlamıştır. Bu çabaya; sanatçıların, sivil toplum kuruluşlarının ve bölge halkının istek ve desteği eklenerek, kısmen terk edilmiş, yüksek işsizlik oranı ile yaşanabilirlik kriterlerinden uzak olan Favara kenti kültürel etkinliklerin, konserlerin, sergilerin düzenlendiği bir kültür merkezine dönüştürülmüştür (Lucia ve Trunfio, 2017). Proje öncesinde bakım ve temizlik noksanlığı ile mücadele eden bölgede dönüşümün etkisiyle ziyaretçiler için konaklama imkânları gelişmiş, kentte yaşayan gençlerin göç etme yerine kentte kalması teşvik edilmiştir. El yapımı objeler ve ikinci el ürünler için sergiler, sanat galerisi, film festivalleri, gençlik festivalleri gibi aktiviteler yanı sıra geleceğin şehirlerinin prorotiplerini inşa etmek üzere mimarlar, tasarımcılar ve tarım alanında uzman kişilerin çocuklarla bir araya geldiği “çocuklar için mimarlık okulu” gibi yenilikçi çalışmalar da hayata geçirilmiştir. Bu özellikleri ile “The Farm Cultural Park” projesi yaratıcı bir turizm destinasyonu oluşturmaktan öte örnek bir kentsel dönüşüm projesi olma niteliği kazanmıştır.

Kaynak: https://www.farmculturalpark.com/i-luoghi/

Sonuç

Günümüzde turizmin bölgesel kalkınmaya sağlayacağı katkı ile bölge üzerinde yaratacağı çevresel ve sosyal baskıyı dengelemek için sürdürülebilir turizme yönelmek, turizm sektöründe politika ve uygulamaların tasarımında ziyaretçi sayısına odaklı büyüklük hesaplamaları yerine sektörün bölge ekonomilerine nitelikli bir katkı sağlama beklentisine odaklanmak önemlidir. Yaratıcı turizm sürdürülebirliği destekleyen bir turizm türü olarak bölgemiz için de potansiyel taşımaktadır. Yaratıcı turizmde yerel yaşam biçimlerini deneyimlemek turistlerin taleplerini etkileyen en önemli unsurlardandır. Dolayısıyla bu turizm türünde somut olmayan kültürel miraslar en az somut olanlar kadar önem taşımaktadır. Varolan değerlerin farkında olmak, bu değerlerden yerele özgü ve yerelin kültürünü yansıtan hikayeler üretmek, bölgede yaşayanların ve turistlerin beklentileri arasında dengeyi gözeterek bölgeleri yaratıcı turizm destinasyonuna dönüştürmeye yönelik tasarımlar görünenin ardındaki ekonomik ve sosyal değerleri ortaya çıkarmak ve bu sayede sürdürülebilir kalkınmayı desteklemek bakımından önemlidir.

Kaynakça:

• Aslan S. (2019). Yaşam Stili Turizm Girişimciliği Üzerine Kavramsal Bir Değerlendirme. International Social Sciences Studies Journal. Vol 5, Issue 30
• Daşçı S. (2011). 19. Yüzyılda İzmir’de Dünyaya Gelen Bazı Gayrimüslim Sanatçılar ve Sanatsal Etkinlikleri Hakkında Bir Değerlendirme. Sanat Tarihi Dergisi, Cilt XX, Sayı 2, Ekim 2011, 27-44.
• Emekli G. (2018). Kent Turizminde Kültür ve Yaratıcılık. TÜCAUM 30. Yıl Uluslararası Coğrafya Sempozyumu.
• İzmir Kalkınma Ajansı (İZKA) (2021). Türkiye’de Yaratıcı Endüstrilerin İİBS – 2 Bölgeleri Düzeyinde Analizi: İzmir’e Bir Bakış.
• Lucia M. D. ve Trunfio M. (2017). The Role of the Private Actor in Cultural Regeneration: Hybridizing Cultural Heritage with Creativity in the City.
• Richard G. (2012). Tourism, Creativity and Creative Industries.
• Richard G. (2020). Designing Creative Places: The Role of Creative Tourism.
• Zu F., Buhalis D. ve Weber J. (2017). Serious Games and the Gamification of Tourism.