M.Sencer ÖZEN
Uzman
Yatırım Destek Ofisi
sencer.ozen@izka.org.tr

Rüzgar enerjisi sektörünün ülkemiz ekonomisine olan katkısı sadece enerji boyutuyla değil, sanayi boyutuyla da büyük önem arz etmektedir. Bu anlamda rüzgar sanayiinin özellikle geniş tedarik zincirine ihtiyaç duyması ve rüzgâr türbininin üretim sürecinin jeneratör, nasel, kanat, şaft, kule, dişli kutusu, fren ve hidrolik sistemler ile mühendislik, danışmanlık ve müteahhitlik gibi birçok ürün ve hizmeti içermesi sebebiyle diğer sektörlerin de gelişimini tetikleme potansiyeli bulunmaktadır. Bu nedenle ulusal ve bölgesel kalkınmaya da kayda değer katkı sağlama potansiyeli bulunan yüksek katma değerli bir sektördür.

Sektörün özelliklerine paralel olarak T.C. Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından 2019-2023 dönemi için hazırlanan On Birinci Kalkınma Planı’nda enerji sektörü hedefleri arasında yenilenebilir kaynakların elektrik üretimindeki payının 2018 yılındaki yüzde 32,5’luk payın 2023 yılında yüzde 38,8’e çıkarılması hedeflenmiştir. Ayrıca, “Rekabetçi Üretim ve Verimlilik” başlığı altında belirlenen sanayi politikaları arasında yenilebilir enerji sektörü öncelikli sektörler arasında yer almıştır. Bu kapsamda “Yenilenebilir enerji alanında; yerli ekipman kullanımı, Ar-Ge, teknoloji transferi, kamu alımları gibi hususları içerecek mekanizmalar ile yeni yatırım modelleri hayata geçirilecektir.” politika önceliğine yer verilmiştir.

Ülkemizde Rüzgâr Enerjisi Sektörünün Gelişimi

Ülkemizin rüzgâr enerji potansiyelinin değerlendirilebilmesinin sağlanması amacıyla 2005 yılında “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun”un Resmi Gazetede yayımlanmasından itibaren ülkemizde Lisanlı ve Lisanssız santrallerin kurulumuna yönelik uygulamaların arttırılmasına yönelik ilgili ek mevzuatlar da geliştirilmiştir.

Bununla birlikte ülkemizde farklı bakanlıklar ve kurumlar tarafından ülkemizde enerji sektörünün gelişimine yön veren aşağıdaki önemli strateji belgeleri de yayınlanmıştır.

1. T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye’nin İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2011)
2. T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu tarafından hazırlanan Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi (2008)
3. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Tarafından hazırlanan Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı (2014)
4. T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından hazırlanan 2019-2023 Stratejik Planı (2020)

Bu anlamda ülkemizin rüzgâr enerji potansiyeli konusunda yakın coğrafyanın önde gelen ülkelerinden biri olması sebebi ile ilgili stratejilerde 2023 yılı için ülkemizin ulusal rüzgâr enerjisi enerji hedefi güncel olarak 11.883 MW olarak belirlenmiştir. Söz konusu hedefe ulaşabilmek adına bugüne kadar hayata geçirilen lisanslı ve lisanssız rüzgar enerjisi santral yatırımları geniş bir pazar oluşturmuş ve pazarın büyümesiyle beraber ülkemizde rüzgar sanayiinin gelişimi için önemli bir fırsat yaratmıştır.

Şekil 1: Türkiye’deki Rüzgâr Enerjisi Santralleri için Yıllık Kurulum ve Kümülatif Kurulu Güç (MW)

Ülkemizde Rüzgâr Sanayiin Gelişimi

2005 yılında “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun” kapsamında uygulanmaya başlayan “Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM)” ülkemizde ekipman üretiminin yaygınlaşmasını ve türbin imalatının büyük oranda yerlileşmesini tetikleyen en önemli kilometre taşı olmuştur.  Bu anlamda yenilenebilir enerji santrali yatırımlarında yerli ekipman kullanılması halinde elektrik satış fiyatına ilave ödeme yapılması enerji yatırımcıların yerli ekipman kullanımını teşvik etmiştir.

Şekil 2: YEK Destekleme Mekanizması (YEKDEM) (18/05/2005 – 30/06/2021 Arası Dönem)

Rüzgar Enerjisi Santrali yatırımlarında yerli kanat (+0,8 kWh/cent), jeneratör ve güç elektroniği(+1,0 kWh/cent), kule(+0,6 kWh/cent), rotor ve nasel gurubundaki mekanik aksamın(+1,3 kWh/cent)  kullanımı teşvik edilmiş, bu sayede de ülkemizde bu ekipmanların üretimi konusundaki girişimler hız kazanmıştır.

2016 yılında “Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları Yönetmeliği” yayımlanmıştır. Bu Yönetmelik ile birlikte yenilenebilir enerji kaynaklarının değerlendirilmesinde yeni bir yatırım modeli hayata geçmiştir. Yönetmelik kapsamında 3/08/2017 tarihinde Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından “Yurt İçinde Üretim Karşılığı Tahsis” yöntemine göre YEKA RES-1 yarışması gerçekleştirilmiştir. Yarışma konsorsiyum olarak RES şirketi ortağı (Kalyon Türkerler Rüzgar Enerjisi Elektrik Üretim Anonim Şirketi) ve fabrika şirketi ortağı (Siemens Wind Power Rüzgar Enerjisi Anonim Şirketi(SGRE)) tarafından kazanılmıştır.

Bu kapsamda fabrika şirketi(SGRE) tarafından;

•           Yerli malı belgeli ve istenilen yerli katkı oranlarına göre üretilmiş ve/veya tedarik edilmiş olan Aksamın bir araya getirilerek toplam yerlilik oranı asgari %65 olacak şekilde rüzgâr türbini üretimi yapılacak fabrika İzmir’de kurulmuştur. Fabrikanın kapasitesi 150 adet/yıl veya 400 MW/yıl rüzgâr türbini üretim kapasitesine eşdeğerdir. Fabrikada üretilecek rüzgâr türbinlerinin asgari gücü 4,2 MW olacaktır.

•           AR-GE Merkezi İzmir’de kurulmuş olup 10 yıl boyunca rüzgâr enerjisi teknolojileri konusunda katma değeri yüksek çıktıların elde edileceği AR-GE faaliyetleri yürütülmektedir. Her yıl için AR-GE odak konularına uygun asgari 50 (elli) tam zamanlı teknik personel istihdam edilecektir.

•           Fabrika ve AR-GE Merkezinde; fabrikanın kurulum ve işletilmesinde mavi ve beyaz yaka ayrı ayrı olmak üzere en az % 90 (doksan) ve AR-GE faaliyetlerinde en az  % 80 (seksen) yerli istihdamın sağlanması zorunludur.

RES Şirketi Ortağı (Kalyon Türkerler Rüzgar Enerjisi Elektrik Üretim Anonim Şirketi) tarafından;

•           Toplam kapasitesi 1.000 MW olacak şekilde kurulacak 6 adet RES tamamında yerli malı belgeli ve istenilen yerli katkı oranlarına haiz rüzgar türbinleri ve tesis sahası bileşenleri kullanılacaktır.

Söz konusu yarışmaya ilave olarak “Yerli Malı Kullanım Karşılığı Tahsis (YMKT)” yöntemine göre 30/05/2019 tarihinde YEKA RES-2 yarışması gerçekleştirilmiştir. Yarışma kapsamında ilan edilen şartnameye göre ise 250 MW gücünde 4 farklı sahada gerçekleştirilmek üzere yine toplam 1.000 MW gücünde RES yatırımı ve şartnamede yer alan türbin aksam listesindeki puan tablosuna göre yerli aksam kullanımının en az 55 puana eşit olması şartları getirilmiştir. Bu doğrultuda Enerjisa Üretim Santralleri A.Ş. 500 MW gücünde ve Enercon Rüzgar Enerji Santrali Kurulum Hizmetleri Ltd. Şti yine 500 MW gücünde santral yatırımı gerçekleştirecektir.

Söz konusu YEKA RES-1 ve YEKA RES- 2 ihaleleri neticesinde ülkemizde henüz üretilmeyen nasel, yönlendirme sistemleri (yaw & pitch system), rotor göbek, bloğu gibi diğer bileşenlerin ve bunların aksam ve parçalarının üretilmesi beklenmektedir.

Bununla beraber 30 Ocak 2021’de 01/07/2021 tarihinden 31/12/2015 tarihine kadar işletmeye girecek YEK Belgeli üretim tesisleri için güncel YEKDEM fiyatı ve yerli katkı fiyatları 3453 sayılı Cumhur Başkanı Kararı ile belirlenmiştir. Söz konusu dönemde işletmeye girecek YEK belgeli üretim tesisleri için belirlenen bu fiyatlar, kaynak bazında üçer aylık dönemler halinde güncellenecektir. Bu anlamda yerli ekipman kullanımının teşvikinin en az 5 yıl daha devam edeceği söylenebilir.

Şekil 3: YEK Destekleme Mekanizması (YEKDEM) (01/07/2021 – 31/12/2025 Arası Dönem)

Bahsi geçen politikalar ve bu doğrultuda hayata geçirilen uygulamalarla beraber özellikle yabancı sermayeli küresel firmaların ülkemizde üretim tesisi yatırım yapmaları konusunda önemli bir teşvik unsuru olmuştur. Bu yatırımlara paralel olarak yerli sanayicinin de çeşitli aksam ve parçaları üretimi konusunda yatırım yapmalarını sağlamıştır. Ülkemizdeki rüzgar santrali yatırımlarının yarıya yakının Ege bölgesinde gerçekleştirilmiş olması ve lojistik avantajları sebebi ile imalat yatırımları da ilk aşamada İzmir merkez olmak üzere olarak Ege bölgesinde gerçekleştirilmiştir.

Bugün İzmir küresel Orijinal Ekipman Üreticisi(OEM) firmalarının üretim, Ar-Ge, bakım ve onarım merkezlerine ev sahipliği yapmaktadır. İzmir’de Siemens-Gamesa, Enercon, TPI Composites, GE-LM Wind Power, CS Wind, JSB Plast ve Saertex’in üretim tesisleri; Nordex, GE ve Enercon’un bakım onarım merkezi bulunmaktadır. Küresel firmalara ilave olarak Ateş Wind Power, Dirinler Döküm, GİMAS, Tibet Makine, Say Yenilenebilir Enerji gibi çok sayıda yerel firma rüzgâr türbini ekipmanları üreterek ekosisteme önemli katkı sunmaktadır.

Şekil 4: İzmir Rüzgâr Enerjisi Ekipmanları Üretim Haritası

Kaynakça:

• T.C. Cumhurbaşkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, 2019 -2023 On Birinci Kalkınma Planı
• T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Türkiye’nin İklim Değişikliği Strateji Belgesi (2011)
• T.C. Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, Elektrik Enerjisi Piyasası ve Arz Güvenliği Strateji Belgesi (2008)
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Ulusal Yenilenebilir Enerji Eylem Planı (2014)
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2019-2023 Stratejik Planı (2020)
• T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İşleri Genel Müdürlüğü
• 30 Ocak 2021 tarih ve 31380 Sayılı Resmi Gazete
• 8 Ocak 2011 tarih ve 27809 sayılı Resmi Gazete