Rekabet, gerek mikro gerek makro seviyede piyasa ekonomisinin en kritik ve dinamik bileşenlerinden biridir. Serbest rekabetin sağlandığı bir ekonomik yapının piyasa ekonomisine tam anlamıyla adapte olabileceği, gelir düzeyini yükseltebileceği ve kaynakların etkin kullanımını rahatlıkla sağlayabileceği varsayılmaktadır.

Devletler bir yandan ülke içinde serbest rekabet şartlarını sağlama görevini üstlenirken bir yandan da kendi ekonomik ve sosyal gelir düzeylerini arttırmak üzere, ülkeler arası piyasada rekabet etmektedir. Bu rekabet ortamının bir sonucu olarak küreselleşme, tüm aktörler için serbest piyasa koşullarında ekonomik tehdit ve fırsatları beraberinde getirmiştir. Mal, hizmet, sermaye ve bilgi transferinin ve hareketliliğinin oldukça kolaylaştığı küresel sistemde firmaların ve ülkelerin rekabet güçlerini artırmaya yönelik çabaları büyük önem kazanmıştır.

Firma düzeyinde rekabetçiliği geliştirmek ve küresel düzeyde rekabet edebilir hale gelebilmek ürün kalitesi, fiyat politikası, sektörün durumu, yenilik ve ar-ge çalışmaları gibi çeşitli alanlarda yapılacak çalışmalarla doğrudan ilişkilidir. Ülke ekonomileri açısından bakıldığında da, uluslararası rekabet gücünün artırılmasının en temel belirleyicisinin firmaların sahip oldukları rekabet gücü olduğu görülmektedir¹. Ancak bunun yanı sıra uluslararası rekabet koşulları, makroekonomik istikrar, altyapı yatırımları, teknolojik gelişmeler ve piyasa etkinliği gibi konular da uluslararası rekabetçilik açısından önem kazanmaktadır. Ayrıca son dönemde yapılan çalışmalarda ülkelerin rekabet gücünü belirleyen faktörler arasına sürdürülebilir büyümenin bileşenleri olarak sağlık, beşeri sermaye ile çevresel ve sosyal konular da dahil edilmeye başlanmıştır².

Firma bazında özel çalışmalarla hesaplanan rekabet gücü hem ulusal hem bölgesel bazda, Türkiye içinse iller bazında farklı yöntemler ve değişkenlerle hesaplanmaktadır. Bu kapsamda devletlerin rekabet güçlerini karşılaştırmalı olarak ele alan küresel rekabet endeksi çalışmaları Dünya Ekonomik Forumu (World Economic Forum) ve Uluslararası Yönetim Geliştirme Merkezi (International Institute for Management Development- IMD) tarafından, bölge bazında inceleme yapan bölgesel rekabet endeksi çalışmaları Avrupa Birliği tarafından, iller arası rekabet endeksi çalışmaları ise Türkiye’de başta İstanbul Üniversitesi ve TÜRKONFED olmak üzere çeşitli kurumlar tarafından yapılmaktadır. Bu endeksleme çalışmaları içerisinde Dünya Ekonomik Forumu tarafından hayata geçirilen Küresel Rekabet Raporu ve barındırdığı endeks geniş bir veri setinden yararlanması, bilimsel olarak kabul görmüş metodolojisi ve çok sayıda ülkeyi kapsaması nedeniyle öne çıkmaktadır.

Küresel Rekabet Raporu

Dünya Ekonomik Forumu, 1979 yılından itibaren Küresel Rekabet Raporu (Global Competitiveness Report) adı ile yayınladığı raporlarda, endekse dahil edilen ülkelerin küresel rekabet güçlerini çok sayıda kriter açısından değerlendirmekte, ülkelerin rekabetçiliğe etki eden güçlü ve zayıf yönlerini karşılıklı analiz etmekte, kapsamlı ve düzenli geliştirilen bir metodoloji ile ülkeler arasında sıralama yapmaktadır. Rapor kapsamında 2019 yılında dünya GSYH toplamının %99’unu oluşturan 141 ülke incelemeye alınmıştır. Rapor ülkeler ve uluslararası örgütlerce yayınlanmış çok sayıda verinin yanı sıra ülkelerin tamamını kapsayacak şekilde 2019 yılı için yaklaşık 15 bin firmaya uygulanan anket sonuçlarını da kullanmaktadır³.

Küresel Rekabet Raporu, 2018 yılında metodolojisinde değişikliğe giderek güncel ekonomik yapıya daha uyumlu hale getirilmiştir. Buna göre “Küresel Rekabet Endeksi 4.0” adı verilen yeni endeks yöntemi ile küresel ekonomi için önemli bir aşama olan Endüstri 4.0 döneminin özelliklerini de kriterlerine dahil etmiş ve değerlendirmeye almıştır.

2019 yılında yayınlanan rapor incelendiğinde, endeksin dört alt başlıkta bir araya geldiği görülmektedir. Etkinleştirici çevre, beşeri sermaye, piyasalar ve yenilik ekosistemi olarak ayrılan dört alt endeks, kendi bünyelerinde toplam 12 alt başlık barındırmaktadır. Bu başlıklar çerçevesinde yapılan değerlendirme neticesinde ülkeler alt kriterler bazında puanlamaya tabi tutulmakta ve farklı kategorilerde sıralamalarına yer verilmektedir. Bu kriterler çerçevesinde 0 ila 100 puan arasında bir değerlendirme yapılmakta ve 12 alt başlığın ortalamasına göre ülke sıralamaları hesaplanmaktadır.

---

2019 yılına ilişkin raporda, küresel ekonominin başat aktörlerinin ilk sıralarda yer aldıkları, büyük oranda ekonomik ve sosyal gelişmişlik seviyesine paralel olarak ülkelerin listede sıralandığı görülmektedir. Buna göre ilk üç sırada Singapur, ABD ve Hong Kong yer alırken, onları Hollanda, İsviçre, Japonya ve Almanya takip etmektedir. G20 ülkeleri arasında ise en düşük sırada Arjantin (83.) bulunmaktadır⁵. Türkiye ise 2018 yılında olduğu gibi 2019 yılında da 61. sıradadır.

2019 yılı Küresel Rekabet Raporu incelendiğinde, dikkat çeken hususlardan biri de küresel eşitsizliklerin temel bir göstergesi olarak, listede yer alan 141 ülke arasında en sonda yer alan 30 ülkenin tamamına yakınının Sahra Altı Afrika bölgesinden, ilk 30 sırada yer alan ülkelerin tamamına yakınının ise Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya ülkelerinden oluşmasıdır.

Rekabet gücünün artması, firma ve ulusal düzeyde rekabet üstünlüğünün sağlanabilmesi için inovasyon önemli bir kriter olarak öne çıkmaktadır. Ülkelerin yüksek inovasyon kabiliyetine ve teknolojiye sahip olmaları firmaların ve ekonomilerin sürdürülebilir bir ekonomik kalkınma sürecine girmesini sağlamakta ve rekabet güçlerini artırmalarına yardımcı olmaktadır. Bu nedenle inovasyon ve rekabetin birbirinden ayrı düşünülmesi mümkün değildir. Nitekim Dünya Fikri Haklar Örgütü (WIPO) tarafından her yıl hazırlanan ve ülkelerin inovasyon yetkinliklerinin ölçüldüğü Küresel İnovasyon Endeksi (KEİ) ile Dünya Ekonomik Forumu tarafından hazırlanan Küresel Rekabet Raporu’nda yer alan ülke sıralamaları karşılaştırıldığında paralellikler net bir şekilde görülmektedir. Buna göre Küresel Rekabet Endeksi’nde ilk 10 sırasında yer alan ülkelerin tamamı Küresel İnovasyon Endeksi’nin ilk 15 ülke sıralaması içerisinde yer almaktadır. Aşağıdaki tabloda hem Küresel Rekabet Endeksi’nde yer alan ilk 10 ülkenin son iki yıllık karşılaştırması hem de Küresel İnovasyon Endeksi ile bu ülkelerin sıralamaları arasındaki paralellikler gösterilmektedir.

Küresel Rekabet Raporu, endeks kapsamında sıralama oluşturmanın yanı sıra elde edilen verilerden yola çıkarak dünya genelinde rekabetçiliğin durumuna ilişkin değerlendirmeleri de içermektedir. Buna göre raporda her ülkenin eş zamanlı olarak rekabetçiliğe erişmesinde bir engel bulunmadığı ancak az gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerin kırılgan ekonomik temellerinin onları şoklara karşı savunmasız hale getirdiği, küresel ekonominin 2008 krizinin etkilerini yeni yeni ortadan kaldırabildiği ve yeni bir yavaşlamaya hazırlıklı olmadığı, verimliliği artırmanın politika yapıcılar için önemli bir görev olduğu, ekonomik olarak duraklamış ülkelerde yatırımların canlandırılmasına yönelik önlemler alınması gerektiği, teknoloji ve beşeri sermaye arasındaki dengenin sağlanmasının kritik öneme sahip olduğu ve yenilik kapasitesini geliştiren ekonomilerin küresel yavaşlamalar karşısında daha avantajlı olacakları ifade edilmektedir⁷.

Küresel Rekabet Raporu’nda Türkiye’nin Durumu
Küresel Rekabet Raporu kapsamında hazırlanan endekste Türkiye 141 ülke içerisinde 61. sıradadır. Türkiye’nin söz konusu endekse göre son 10 yıldaki seyrine bakıldığında çeşitli dönemlerde genel sıralamada ilerlemeler kaydetmekle birlikte 2009 ve 2019 yılları sıralamasının aynı olduğu, 2019 yılında yapılan değerlendirme neticesinde 0,5 puanlık artışla 61. sıradaki yerini halen devam ettirdiği görülmektedir. 2008 krizi sonrasında yaşadığı hızlı toparlanma evresinde ekonomik olarak güçlenmesi rekabet edebilirlik endeksine de yansımış, Türkiye 2012 yılında 42. sıraya kadar yükselmiştir. Ancak 2015 yılı ile birlikte tekrar sıralamada gerilemeye başlamıştır.

Raporda yukarıda da belirtildiği gibi tüm ülkeler 4 ana başlık altında 12 farklı kriter üzerinden incelenmekte ve puanlanmaktadır. Buna göre, alt kriterler bazında Türkiye makroekonomik ortam ve ürün piyasası açısından kötüleme göstermiş, diğer alt bileşenlerin tamamında ilerleme kaydetmiştir.

Rapora göre, Türkiye kamu performansı, ulaşım altyapısı, beşeri sermaye ve yetkinlikler gibi konularda sınırlı düzeyde de olsa ilerleme kaydetmiştir. Raporda Türkiye’nin en başarılı olduğu kriter pazar büyüklüğü olarak gösterilmektedir. Alt bileşenlerde 40’lı sıralara kadar yükselebilen Türkiye pazar büyüklüğü alt bileşeninde 13. sıradadır. Bunun yanı sıra makroekonomik istikrar kriterinde ise 141 ülke arasında 129. olarak zayıf bir performans göstermektedir. Aşağıdaki tabloda Türkiye’nin 2019 yılı endeks değerlerinin hem yüksek-orta seviye gelir grubu ortalaması hem de Avrupa ve Kuzey Amerika ülkeleri ortalaması ile olan karşılaştırması ve alt bileşenler bazında sıralamaları verilmektedir. Tablodan da görüldüğü gibi 12 kriterin 11’inde Türkiye Avrupa ve Kuzey Amerika ortalamasının altında kalmaktadır.

1979 yılından bu yana hazırlanmakta olan Küresel Rekabet Raporu, ülke sıralamasından ibaret bir çalışma olmaktan öte, endeksi oluşturan alt başlıklardaki puanların ve sıralamaların ilgili ülkeler tarafından değerlendirilmesini, hangi alanda yatırım yapıldığında endeks sıralamasında nasıl bir ilerleme kaydedilebileceğini, rakip ülkelerin hangi alanlarda başarılı olduğunu çok detaylı bir şekilde inceleme fırsatı sunan bir dokümandır. Bu doğrultuda gelişmekte olan ülkelerde rapor içeriğinin değerlendirilmesi ve gelişmeye açık alanların desteklenmesinin sağlanması büyük önem arz etmektedir. Rapor dünya genelinde rekabetçi ülkelerin sıralamalarını içermesi bakımından önemli olmakla birlikte bunun yanı sıra bölgesel ve tematik alanlarda da ayrı analizler sunarak ülkelerin kendi durumunu bu alanlarda karşılaştırmasına da imkan tanımaktadır.
Türkiye açısından değerlendirildiğinde de, Küresel Rekabet Raporu’nun Türkiye’nin rekabet gücü bakımından güçlü ve zayıf yanlarını ortaya konması anlamında önemli olduğu, başta makroekonomik istikrar olmak üzere negatif anlamda ayrışan başlıkların diğer ülkelerle karşılaştırılmasına imkan tanıdığı, dünya genelinde olduğu gibi Türkiye için de inovasyonun önemine dikkat çektiği, diğer ülkelere göre güçlü alanların görülerek yatırımların bu konulara odaklanmasını sağlayabileceği görülmektedir.

Kaynakça

• https://ref.sabanciuniv.edu/tr/content/d%C3%BCnya-rekabet-forumu-k%C3%BCresel-rekabet-raporu-2019-0
• https://www.tisk.org.tr/yayin/46476_dunya-ekonomik-forumu-kuresel-rekabetcilik-raporu-2019.pdf
• Kırankabes, M. C., “Küresel Rekabet Gücü Boyutunda AB Ülkeleri ile Türkiye’nin Karşılaştırmalı Analizi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16, Aralık, 2016, s.231-254.
• Porter, M. E., “The Competitive Advantage of Nations”, Harvard Business Review, 2, 1990, s.72-91.
• TÜRKONFED Ekonomi ve Dış Politika Araştırmaları Merkezi, Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi, İstanbul, 2016.
• World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2018, 2018. http://www3.weforum.org/docs/GCR2018/05FullReport/TheGlobalCompetitivenessReport2018.pdf
• World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2019, 2019.
•http://www3.weforum.org/docs/WEF_TheGlobalCompetitivenessReport2019.pdf
• World Intellectual Property Organization, Global Innovation Index 2019, 2019.

Dipnotlar

¹ Michael E. Porter, “The Competitive Advantage of Nations”, Harvard Business Review, 2, 1990, s.78. Mustafa Cem KIRANKABES, “Küresel Rekabet Gücü Boyutunda AB Ülkeleri ile Türkiye’nin Karşılaştırmalı Analizi”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S.16, Aralık, 2016, s.236.

² TÜRKONFED Ekonomi ve Dış Politika Araştırmaları Merkezi, Türkiye İçin Bir Rekabet Endeksi, İstanbul, 2016, s.5.

³ World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2019, 2019,  s.3.

⁴ World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2019, 2019,  s.2.

⁵ https://ref.sabanciuniv.edu/tr/content/d%C3%BCnya-rekabet-forumu-k%C3%BCresel-rekabet-raporu-2019-0

⁶ World Intellectual Property Organization, Global Innovation Index 2019, 2019. World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2019, 2019. World Economic Forum, The Global Competitiveness Report 2018, 2018.

⁷ https://ref.sabanciuniv.edu/tr/content/d%C3%BCnya-rekabet-forumu-k%C3%BCresel-rekabet-raporu-2019-0

⁸ https://www.tisk.org.tr/yayin/46476_dunya-ekonomik-forumu-kuresel-rekabetcilik-raporu-2019.pdf,