Hakkı Gökhan ELÜSTÜN
Uzman
Yeşil Büyüme Politikaları Birimi
gokhan.elustun@izka.org.tr

En genel anlamıyla enerji verimliliği, aynı fonksiyonu çeşitli yöntem ve uygulamalar ile daha düşük enerji tüketimi ile gerçekleştirmek, sarf edilen her birim enerjinin daha fazla hizmet ve ürüne dönüşmesi olarak tanımlanabilir. ^[1] Enerji verimliliği, enerji kayıplarının önlenmesi, atıkların geri kazanımı ve değerlendirilmesi, ileri teknolojik proseslerin kullanılmasıyla enerji talebinin azaltılması, enerji geri kazanım sistemleri ve daha verimli enerji kaynaklarının kullanılması gibi etkinliği artırıcı önlemlerin bütünü olarak da değerlendirilebilir. Binalarda yaşam standardı ve hizmet kalitesinin, endüstriyel işletmelerde ise üretim kalitesi ve miktarının düşüşüne yol açmadan, birim hizmet veya ürün miktarı başına enerji tüketiminin azaltılmasını ifade eder. ^[2]

Enerji verimliliği; enerji maliyetlerinin ekonomiye olan yükünün hafifletilmesi, enerjide arz güvenliğinin sağlanması, dışa bağımlılıktan kaynaklanan risklerin azaltılması, düşük karbonlu ekonomiye geçiş ve çevrenin korunması gibi ulusal stratejik hedefleri tamamlayan ve bunları yatay kesen bir alandır. Sürdürülebilir kalkınmanın giderek önem kazanması enerji verimliliğine yönelik çabaların değerini de artırmaktadır. Bu durum, bütün ülkeleri enerji verimliliğine yöneltmiş ve bu konudaki kararlı adımları hızlandırmıştır. ^[3]

Bu bağlamda, Türkiye, 2007 yılında yürürlüğe giren Enerji Verimliliği Kanunu ile yeni bir dönüşüm sürecini başlatmıştır. Enerji Verimliliği Kanunu kapsamında; enerjinin etkin kullanılması, enerji israfının önlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi üzerindeki yükünün hafifletilmesi ve çevrenin korunması için enerji kaynakları ile enerjinin kullanımında verimliliğin artırılması amaçlanmıştır. Enerji Verimliliği Kanunu’nun yürürlüğe girmesinin ardından kanunun uygulanmasını sağlamak için bir dizi yönetmelik ve tebliğ çıkarılmıştır. Bahsi geçen yönetmelik ve tebliğler arasında; Ulaşımda Enerji Verimliliğinin Artırılmasına Dair Yönetmelik, Binalarda Enerji Performansı Yönetmeliği, Enerji Kaynaklarının ve Enerjinin Kullanımında Verimliliğin Artırılmasına Dair Yönetmelik bulunmaktadır.

25/02/2012 tarihli Resmî Gazete’de Yüksek Planlama Kurulu tarafından yayımlanan Enerji Verimliliği Strateji Belgesi ile 2012-2023 döneminde enerji yoğunluğunun 2011 yılı referans değerlerine göre en az %20 oranında azaltılması hedeflenmiştir. Strateji Belgesi kapsamında alt sektörler bazında stratejik amaçlar, yapılacak eylemler, sorumlu kurumlar ve eylemlerin tamamlanma süreleri belirlenmiştir.

Enerji verimliliği, 2014-2018 yıllarını kapsayan 10. Kalkınma Planı’nda imalat sanayii, enerji, lojistik ve ulaştırma başlıkları kapsamında yer almasının yanı sıra, plandaki Öncelikli Dönüşüm Programlarında ayrı bir başlık olarak tanımlanmıştır.

Avrupa Birliği’ne (AB) uyum çalışmaları çerçevesinde, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanan Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (UEVEP) (2017-2023) 02/01/2018 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 2017-2023 yılları arasında uygulanacak UEVEP kapsamında bina ve hizmetler, enerji, ulaştırma, sanayi ve teknoloji, tarım ve yatay konular olmak üzere toplam 6 kategoride tanımlanan 55 eylem ile 2023 yılında Türkiye’nin birincil enerji tüketiminin baz senaryoda %14 azaltılması hedeflenmiştir. 2023 yılına kadar kümülatif olarak 23,9 MTEP tasarruf sağlanması ve bu tasarruf için 10,9 milyar dolar yatırım yapılması öngörülmektedir. Plan ile 2017-2023 yılları arasında beklenen toplam finansal tasarruf tutarı ise 8,4 milyar dolar seviyesinde hesaplanmıştır.

2019 Mayıs ayında Enerji Verimliliği ve Çevre Daire Başkanlığı tarafından yayımlanan Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı (Eylem Planı) 2017-2018 Gelişimi Özet Raporu’na göre, Türkiye’de enerji verimliliğine 2017 ve 2018 yıllarında toplamda 1,35 milyar dolar yatırım yapılmış ve yatırım sonucunda 900 bin TEP enerji tasarrufu sağlanmıştır. Raporda ayrıca Eylem Planı’nda 2017-2018 yıllarında 18 adet eyleme yönelik planlanan aksiyonların tamamlanamadığı ifade edilmiştir. ^[4]

Enerji verimliliği, 23/07/2019 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanan 11. Kalkınma Planı’nda (2019-2023) da yer almaktadır. Plana göre, enerji sektörü başta olmak üzere, imalat sanayii, makine-elektrikli teçhizat, tekstil-giyim, lojistik ve ulaştırma gibi birçok sektörde enerji verimliliğinin destekleneceği ifade edilmiştir. Kalkınma Planı ile enerji verimliliği projelerinin desteklenmesinin yanı sıra enerji verimliliği uygulamalarına yönelik mevzuat ve teknik altyapının oluşturulmasının sağlanması amaçlanmıştır. Kalkınma Planı’nın 492. maddesi altında yer alan kamu binalarında enerji verimliliği projesi uygulaması kapsamında 2019/18 sayılı Kamu Binalarında Enerji Tasarrufu başlıklı Cumhurbaşkanlığı Genelgesi 16/08/2019 tarihli ve 30860 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.

Genelge kapsamında; Enerji Verimliliği Kanunu’na göre enerji yöneticisi görevlendirmekle yükümlü olan kamu binalarının 2023 yılı sonuna kadar 2018 yılı değerleri baz alındığında asgari %15 enerji tasarrufu sağlaması hedeflenmiştir. 2020-2023 yılları arası tasarruf hedefinin gerçekleştirilmesi, uygulanacak enerji verimliliği önlemlerinin belirlenmesi ve bu doğrultuda kamu kurum ve kuruluşlarında uygulamaların takip edilerek azami tasarruf sağlanması amacıyla Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı koordinasyonunda “Kamu Binalarında Tasarruf Hedefi ve Uygulama Rehberi” 20/09/2019 tarihinde yayımlanmıştır.

Sonuç olarak, enerji sektöründe sorunlara stratejik bakış açılarıyla yaklaşılması bir zorunluluktur. Ancak sadece muhtemel talebi karşılamaya yönelik biçimde oluşturulacak enerji stratejilerinin hem yetersiz kalacağı hem de dünyadaki yaygın eğilimlerle uyumlu olmayacağı da görülmektedir. Bu çerçevede yürürlüğe giren kanun, strateji ve eylem planları doğrultusunda, geniş kesimli bir katılım ve sistemli bir yaklaşımla hayata geçirilecek bir enerji verimliliği seferberliğinin, Türkiye’nin enerji sorunlarının önemli bir kısmına kalıcı çözümler getireceği değerlendirilmektedir.

Kaynakça:

1. Entes

2. Temizüretimmerkezi

3. 2017-2023 Ulusal Enerji Verimliliği Eylem Planı

4. Türkiye Sınai ve Kalkınma Bankası, Sektörel Görünüm Enerji, Kasım 2019